Introductie
Deze Amnesty RightsWalk vertelt van lhbtqia+ers -ook wel regenboog-mensen genoemd- en van vrouwen die voor hun mensenrechten opkomen. Van een ontmoetingsplek waar homo’s, lesbiennes, transgenders, krakers, vluchtelingen en activisten elkaar ontmoeten. Van drag kings, drag queens en dansers die op het Faberplein tijdens Roze Woensdag ruim baan krijgen. Maar ook van enthousiaste rechtenstudentes die juridische vraagstukken voor vrouwen oplossen. Van zes vrouwen rond een tafel die in 1977 de Nijmeegse Vereniging ter Bevordering van Vrouwencultuur De Feeks oprichtten. En van vrouwen die met fakkels, trommels, fluitjes, sirenes en spandoeken liepen en liederen zongen als 'De heksen zijn terug'.Over de routeDe route voert je langs dertien locaties bij en in het centrum van Nijmegen. Via tekst en beeld maak je kennis met actuele en historische verhalen en gebeurtenissen. Je kunt de verhalen zelf lezen of er naar luisteren, die keuze is aan jezelf.8 van de 13 locaties bevatten drie foto's, 3 locaties bevatten twee foto's en 2 locaties bevatten maar één foto. Elke locatie geeft een foto van de huidige situatie aan. De andere foto's verwijzen naar de historische gebeurtenis en/of verwijzen naar wat er binnen deze locatie plaatsvindt. Je kunt op deze foto's van rechts naar links 'scrollen'.
Kaart
1) Vrouwenrechtswinkel - Pontanusstraat 202) Lesbisch Archief Nijmegen – (voorheen) In de Betouwstraat 93) ‘t Bakkertje / Regenboogcafé - Van Welderenstraat 654) (Voormalige) De Feeks - Van Welderenstraat 345) Roze Woensdag - Faberplein6) Heksennacht/Straatintimidatie - Mariënburgplein7) Café De Plak - Bloemerstraat 908) (Voormalige) bioscoop Le Paris - Hoek Bloemerstraat en Doddendaal9) Marikenbeeld - Grote Markt10) Sint Anthonispoort - Lage Markt 47D11) Theophanu-muurschildering - Veerpoorttrappen12) Gay danscafé Marcus Antonius - Sint Anthoniusplaats 1513) Het Roze Huis - Sint Anthoniusplaats 1
Locatie 1: Vrouwenrechtswinkel - Pontanusstraat 20
Vrouwenrechtswinkel - Pontanusstraat 20Voor vrouwen, door vrouwen. Zo luidt het motto en het doel van de Vrouwenrechtswinkel Nijmegen, opgericht in 1986. Er zijn maar in drie steden Vrouwenrechtswinkels in Nederland: Amsterdam, Maastricht en Nijmegen. Het Nijmeegse team bestaat uit zo'n 25 enthousiaste rechtenstudentes met verschillende expertises. Zij lossen juridische vraagstukken voor vrouwen op en adviseren hen over hun rechtspositie.Cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) laten zien dat een groot aantal vrouwen nog altijd minder verdient dan mannen en dat veel vrouwen nog steeds financieel afhankelijk zijn van hun man. Het is nog steeds zo dat veel vrouwen bepaalde zaken liever alleen met andere vrouwen bespreken. Denk dan aan zaken over: huiselijk geweld, echtscheiding en alimentatie. Vandaar dat de Vrouwenrechtswinkel zich nog steeds alleen maar richt op vrouwelijke cliënten.
Locatie 2: Lesbisch Archief Nijmegen – (voorheen) In de Betouwstraat 9
Lesbisch Archief Nijmegen – (voorheen) In de Betouwstraat 9In Vrouwenhuis Gaotika [voormalig Hotel Terminus op wat nu het Joris Ivensplein is] vond op 28 mei 1982 de eerste oprichtingsvergadering voor een lesbisch archief plaats. In januari 1985 opende het Lesbisch Archief Nijmegen officieel haar deuren in homohuis Villa Lila in In de Betouwstraat, waar diverse andere Nijmeegse roze organisaties ook te vinden waren.Het Lesbisch Archief Nijmegen is enige zelfstandige lesbisch archief in Nederland. Het doel is op het bewaren en inzichtelijk maken van zowel de Nijmeegse vrouwen- als de lhbti+geschiedenis, ook wel 'Roze Geschiedenis' of 'Regenbooggeschiedenis' genoemd.In 2010 verhuisde het Lesbisch Archief vanuit Villa Lila naar een woonhuis in Bottendaal. Het archief is sindsdien online te bezoeken met de website lesbischarchief.nl en via sociale media. In 2011 stopte de Nijmeegse Vereniging ter bevordering van Vrouwencultuur De Feeks en werden de archieven van het Vrouwendocumentatiecentrum, de Vrouwenboekhandel en de Vereniging overgenomen door het Lesbisch Archief.
Locatie 3: ‘t Bakkertje / Regenboogcafé - Van Welderenstraat 65
‘t Bakkertje / Regenboogcafé - Van Welderenstraat 65De Zomerfeesten tijdens de Vierdaagse zijn nu 'een feest voor iedereen!' Dat is niet altijd zo geweest. Aan de Van Welderenstraat 65 - nu de Regenboog - was begin jaren 80 homocafé 't Bakkertje gevestigd. Min of meer de huiskamer van homoseksueel en lesbisch Nijmegen.Tijdens de zomerfeesten in de jaren tachtig was het daar elke avond raak. Opgeschoten jongeren probeerden 't Bakkertje binnen te dringen en toen dat niet lukte belaagden zij de bezoekers. Er vielen gewonden, maar de 'feestgangers' werden door de ruim aanwezige politie alleen maar gesust. Pas toen er een bierblikje naar een politiepaard werd gegooid, greep de politie in.De anti-homorellen in 1983 waren voor de nationale Roze Zaterdag-organisatie aanleiding om Roze Zaterdag 1984 in Nijmegen te houden.Horeca-ondernemers in de Van Welderenstraat kwamen op het idee een roze straatfeest te organiseren tijdens de doorkomst op woensdag. Zo is later Roze Woensdag ontstaan. Gemeente Nijmegen nam in 1987 haar verantwoordelijkheid met het uitbrengen van een nota voor een Nijmeegs homo- en lesbisch beleid, getiteld: 'Meer Dan Tolerantie'.Het is hoopgevend dat opvattingen binnen één generatie zodanig kunnen veranderen dat Roze Woensdag nu uitbundig gevierd wordt. Daarover meer info op het Faberplein verderop in deze app!
Locatie 4: (Voormalige) De Feeks - Van Welderenstraat 34
(Voormalige) De Feeks - Van Welderenstraat 34Op een mooie zomerdag in juni 1977 zaten zes vrouwen rond een tafel. Midden op die tafel lag een stoutmoedig plan: de oprichting van de Nijmeegse Vereniging ter Bevordering van Vrouwencultuur De Feeks.De Feeks nam diverse initiatieven, zoals de oprichting van het Vrouwenkafee De Feeks (1978-1988), het Vrouwendocumentatiecentrum De Feeks (overgegaan in Het Lesbisch Archief) en een eigen vrouwenboekhandel in Nijmegen. In 1977 begonnen de vrouwen de Vrouwenboekhandel de Feeks aan de Antoniusplaats. In 1984 verhuisde de winkel naar de Van Welderenstraat 34. In 1992 wilden de bedrijfsvoerders een breder publiek bereiken: De Feeks is dan niet langer een vrouwenboekhandel, maar een 'vrouwen-homo-niet westerse' boekhandel.In november 2007 werd de boekhandel overgenomen door een mannenstel. De Feeks bloeide op en is tot 1 januari 2019 een trefpunt voor iedereen. Dan sluiten de deuren aan de Van Welderenstraat definitief. De Feeks belooft een online webshop te worden (www.feeks.nl), maar sindsdien staat er nog steeds de mededeling: "...nog even geduld en we zijn live".
Locatie 5: Roze Woensdag - Faberplein
Roze Woensdag - FaberpleinOm meer aandacht te vestigen op de rechten van de LHBTI'ers werd er in 1984 voor de eerste keer Roze Zaterdag georganiseerd tijdens de Vierdaagsefeesten, toentertijd nog in de Van Welderenstraat.In 2002 werd Roze Zaterdag voor het eerst omgedoopt tot Roze Woensdag tijdens de derde woensdag van juli, tijdens de tweede dag van de Vierdaagsemarsen.Roze Woensdag is meer dan een groot feest alleen. Op Roze Woensdag vieren we onze vrijheden, en staan we ook stil bij de broodnodige verbetering op het gebied van de maatschappelijke én wettelijke acceptatie.Gelukkig is de populariteit van Roze Woensdag inmiddels enorm gegroeid. Tegenwoordig is op de woensdag van de Vierdaagse het hele centrum en de wandelroute in roze gehuld. Op Roze Woensdag is er nu ruim baan op het Faberplein voor drag kings, drag queens en dansers!
Locatie 6: Heksennacht/Straatintimidatie - Mariënburgplein
Heksennacht/Straatintimidatie - MariënburgpleinHeksennachten waren tussen 1978 en 1995 een jaarlijks op 19 mei terugkerende feministische betoging tegen seksueel geweld tegen vrouwen in de openbare ruimte.'Heks' was een trotse ‘geuzennaam’ die de kracht van vrouwen benadrukte. Op hoogtij waren er 1500 vrouwen op de been die een route door het centrum van Nijmegen liepen. Mannen waren niet welkom. De vrouwen liepen met fakkels, trommels, fluitjes, sirenes en spandoeken en zongen liederen als 'De heksen zijn terug':"Wij zijn de heksen, wij dansen om het vuurwij maken met elkaar weer een vrouwenkultuurmet onze dromen, kennis, onze geinzijn we terug op eigen terrein!"En op wijs van Bella Ciao:"We gaan het leren, we gaan castreren,voor de vrouw, voor de vrouw, voor de vrouw vrouw vrouw.Niet langer lullen met die knullenDaar doen wij niet meer aan mee."Doel van de betogingen was vrouwen ertoe aan te moedigen letterlijk veel kabaal te maken als er iets tegen haar zin gebeurde, en vrouwen te laten zien dat je samen sterk kunt zijn in bedreigende situaties.In 2022 organiseerde Catcalls of Nimma opnieuw een Heksennacht. Ditmaal waren mannen wel welkom. Startpunt van deze Heksennacht was het plein voor de bibliotheek De Mariënburg. Of er nog meer Heksennachten komen, is de vraag. Wat wel zeker blijft zijn de stoepkrijtacties van Catcalls of Nimma tegen straatintimidatie. Helaas zijn die acties nog steeds nodig!
Locatie 7: Café De Plak - Bloemerstraat 90
Café De Plak - Bloemerstraat 90Eetcafé De Plak is al meer dan 45 jaar een ontmoetingsplek voor homo’s, lesbiennes, transgenders, krakers, vluchtelingen en activisten. De Plak werd in 1976 opgericht als eerste homocafé van Nijmegen.In 1981 krijgt het café ineens landelijke bekendheid door de Piersonrellen, die zich pal naast het café afspeelden. Deze rellen behoorden tot de hevigste krakersrellen uit de jaren '80.Sinds 1983 is De Plak een collectief café. Er is geen baas en geen hiërarchie.Café de Plak was en is een begrip in Nijmegen. Nog steeds een plek waar iedereen zichzelf kan zijn, ongeacht je huidkleur, geslacht of geaardheid. Een plek waar minderheden de meerderheid zijn.Je kun er nog steeds lekker vegan en veganistisch eten, drinken en dansen.Alle winst van het bedrijf wordt weggegeven aan goede doelen.Legendarisch zijn de feesten in de kelder. "Eén van de hoogtepunten was een feest voor homoseksuele vluchtelingen”, zegt medewerker Meike Heldmann. "Ze hadden nog nooit zoiets meegemaakt en dat was super om te zien.”
Locatie 8: (Voormalige) bioscoop Le Paris - Hoek Bloemerstraat en Doddendaal
(Voormalige) bioscoop Le Paris - Hoek Bloemerstraat en DoddendaalOp de hoek van de Bloemerstraat en Doddendaal zijn appartementen gebouwd met eronder winkels. Het voormalige pand van Intersport en bioscoop Luxor stond vijf jaar leeg en werd gezien als het lelijkste pand van Nijmegen. Het gebouw was om meer redenen berucht: in 1980 was in dit gebouw de non-stop pornobioscoop 'Le Paris' gehuisvest.Op 23 oktober 1980 werd 'Le Paris' bestormd door protesterende vrouwen. "Porno is de theorie, verkrachting is de praktijk", was de gedachte. Een andere spreuk was: "Le Paris willen we nie!" Zes vrouwen worden opgepakt. De politie doet dezelfde dag een inval in Vrouwenkafee De Feeks, waar nog zeven vrouwen werden meegenomen.Op het politiebureau weigerden de actievoerders namen te noemen en de politie hield de vrouwen daarom vier dagen vast. Op 13 januari 1981 moesten 12 vrouwen voorkomen in de rechtbank Arnhem, wat weer tot nieuwe demonstraties leidde. Ondertussen werd het beoogde resultaat niet bereikt, 'Le Paris' bleef open. Pas nadat de vrouwen dreigen om foto's te nemen van bezoekers van 'Le Paris', moest de bioscoop in 1982 sluiten vanwege gebrek aan bezoek.
Locatie 9: Marikenbeeld - Grote Markt
Marikenbeeld - Grote MarktMariken van Nieumeghen is de hoofdpersoon van een mirakelspel van het begin van de 16e eeuw. Mariken valt in handen van Moenen, de duivel, en leeft zeven jaar met hem in zonde. Ze krijgt berouw en wordt na vele jaren van boetedoening door God vergeven.Het Marikenbeeld is tevens verbonden aan enkele acties van de Vrouwenrechtengroep van Amnesty Nijmegen. Rondom Internationale Vrouwendag 2011, bij het tienjarig bestaan van de Vrouwenrechtengroep, werd er een Vrouwenlied door Simone Claus, destijds raadslid van Groen Links en bestuurslid van het Internationaal Vrouwencentrum, ten doop gehouden.Het Vrouwenlied, alleen voor vrouwenstemmen, is speciaal voor deze dag gecomponeerd door de Nijmeegse dirigent José Doodkorte op tekst van de dichteres Marjolein Pieks. Het lied werd gezongen door een aantal vrouwen van binnen en buiten Amnesty.Fragmenten uit het lied:"Vrouw in ieder landpak je kansen, wantvoor je het weet sta je aan de kantof ben je opgebrand.""Vrouw je bent geen hoer,geen slet, geen man, maar stoer;voor je het weet, ligt je kans op de loeren sta je aan het roer."De hele tekst van het lied is op de website van Amnesty Nijmegen te vinden.De Vrouwenrechtengroep voert al in meer dan twintig jaar acties gericht op mensenrechten van vrouwen. Tot voor kort was de Vrouwenrechtengroep Nijmegen de enige lokale Amnestygroep die zich speciaal op de mensenrechten van vrouwen richt.
Locatie 10: Sint Anthonispoort - Lage Markt 47D
Sint Anthonispoort - Lage Markt 47DDe Sint Anthonispoort is een oude stadspoort en één van de twee stadpoorten van Nijmegen die nog overeind staan. Tot de zeventiende eeuw werden hier misdadigers geëxecuteerd. Misdadigers konden hun straf ontlopen als een vrouw gebruik maakte van ‘vrouwengratie’, het recht van ongehuwde vrouwen om het leven te redden van een misdadiger door hem ten huwelijk te vragen. Misschien kon de vrouwelijke onschuld de man op het rechte pad krijgen.Zo werd In Nijmegen in 1676 ‘Peter van Wanckom, gevangen synde van wegen een gestolen pertz (=paard) fry gelaten, mits conditiën dat hij Beatrix ten kercke leiden sall’. Een verklaring voor de vrouwengratie luidt in dat dit vrouwelijke voorrecht zou zijn ontstaan uit hoogachting voor het vrouwelijk geslacht.Een andere verklaring voor de gratie ging ervan uit dat het ‘huwelijck erger straffe dan het hangen is’ en dat een vrouw een man ‘erger kan plaagen als een beul’.
Locatie 11: Theophanu-muurschildering - Veerpoorttrappen
Theophanu-muurschildering - VeerpoorttrappenIn het jaar 980 was Nijmegen even het centrum van de wereld. Met veel pracht en praal kwam de exotische keizerin Theophanu dat jaar naar Nijmegen. Ze trouwde op 12-jarige leeftijd met de 17-jarige keizer Otto II in Rome. Hun huwelijk zou de vrede tussen het Byzantische Rijk en het Heilige Roomse Rijk moeten verzegelen. Ze werd mede-keizerin en stond op gelijke voet met haar haar man.Samen met haar man bezocht Theophanu regelmatig het voormalig paleis van Karel de Grote op het Valkhof. Vanaf de muurschildering waar u nu staat, kijkt ze uit op het Valkhof. Ze gaf aan dat dit een van haar favoriete verblijfplaatsen was.In 983 overleed haar man en zij werd als 23-jarige de eerste vrouw die over een wereldrijk -Het Heilige Roomse Rijk- regeerde en de machtigste vrouw van West-Europa. Een aantal machtige mannen waren het met haar macht dan ook niet mee eens. De meeste edelen kozen uiteindelijk echter de kant van Theophanu. Lang heeft ze niet van haar macht kunnen genieten: ze stierf zelf in 991 op 31-jarige leeftijd.Bekijk ook het videofragment over keizerin Theophanu.
Locatie 12: Gay danscafé Marcus Antonius - Sint Anthoniusplaats 15
Gay danscafé Marcus Antonius - Sint Anthoniusplaats 15Aan de Sint Anthoniusplaats in Nijmegen vind je het gay danscafé Marcus Antonius. Eigenaar Paul Wonink neemt ons graag mee in zijn wereld."Marcus Antonius is begonnen omdat LHBT’ers een fysieke plek nodig hebben om zichzelf te uiten", vertelt Paul over het belang van het danscafé. "Niet iedereen is welkom in de Molenstraat of voelt zich daar veilig en daarom bestaan wij. Je hoeft je hier niet anders voor te doen dan je bent. We liggen middenin het centrum, maar achteraf genoeg om anonimiteit te creëren voor wie het nodig heeft. Je kunt ons herkennen aan de vele regenboogvlaggetjes. Er komt hier een leuke mix tussen homo, lesbisch, bi, trans… Mag allemaal!"
Locatie 13: Het Roze Huis - Sint Anthoniusplaats 1
Het Roze Huis - Sint Anthoniusplaats 1Het Roze Huis is de vaste thuisbasis van COC Regio Nijmegen, Dito! en enkele andere partijen. Het Roze Huis is het voormalige pand van vrouwendocumentatiecentrum De Feeks, waarin de traditie van emancipatie onverminderd wordt doorgezet.COC Regio Nijmegen stelt zich de bevordering van de emancipatie, acceptatie en integratie van lesbische, homoseksuele, biseksuele, transgender & intersekse personen (LHBTIQ+) ten doel.Dito! is een jongerenorganisatie voor LHBT+ jongeren tussen de 18 en 28 jaar.In het pand bevindt zich een grote zaal (maximaal 80 mensen), alsmede een vergaderruimte en een kantoor. De activiteiten van COC Regio Nijmegen en Dito! vinden met name in dit pand plaats.Ook worden er kleinere culturele activiteiten en ontmoetingsactiviteiten voor allerlei groepen, kwetsbaar en minder kwetsbaar, hier gehouden. Je kunt daarbij denken aan de Damessalon, de polyamorische Polyborrel, de schrijfclub Queerinkt en de AutiRoze-bijeenkomsten voor homoseksuele mensen met autisme, om er maar enkele te noemen.
